نوآوری در شهرسازی مازندران

 

نقش نوآوری هوشمند در بهبود زندگی در شهرها

در دهه 1990، همزمان با سرعت گرفتن انقلاب دیجیتال (digital revolution)، برخی از مفسران اجتماعی پیش‌بینی می‌کنند که این انقلاب منجر به مرگ شهر‌ها خواهد شد. از اهمیت مکانی موقعیت جغرافیایی افراد کاسته می­شود چراکه بیشتر تعامل­ها در فضای مجازی رخ خواهد داد. پس از دو دهه، برعکس آنچه پیش­‌بینی می‌شد اتفاق افتاده است: انسان‌ها همچنان در قلمرو فیزیکی به زندگی خود ادامه می‌دهند، و در اوایل قرن حاضر بیشتر مردم در مناطق شهری زندگی می‌کنند.

سازمان ملل پیش­بینی می­کند که تا سال 2050 جمعیت شهری جهان به اندازه­ی کل جمعیت جهان در سال 2002 خواهد بود. اما در آینده شهرها خواهند بود؟ مردم همچنان با فرصت‌های اقتصادی، اجتماعی و خلاقانه‌ای که ارائه می‌دهند به شهرها کشیده می‌شوند. شهرهای بزرگ نسبت به مناطق روستایی مولدتر هستند و مکان‌های خلاقانۀ حق ثبت اختراع (Patent: پتنت) بیشتری تولید می­کنند و همچنین بازدهی سرمایه در این مناطق بالاتر است.

مکینزی (McKinsey) تخمین می‌زند که 100 شهر برتر جهان از هم اکنون تا سال 2025، بالغ بر 35 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی جهانی (global GDP growth) را به خود اختصاص خواهند داد. شهرهای جهان که سریع‌ترین رشد را دارند و با مشکلات زیادی مواجه شده­اند؛ مشکلاتی در زمینه‌ی سازگاری با رشد و صنعتی شدن، مشکلات عدیده‌ی ناشی از آلودگی، ازدحام جمعیت و فقر شهری.

پراکندگی مراکز شهری در کشورهای توسعه یافته و حتی در کشورهای درحال توسعه، منجر به افزایش مصرف منابع می‌شود، شهرها تهدیدهای جهانی مانند تغییرات آب و هوایی، امنیت آب و غذا و کمبود منابع را بزرگ‌تر می‌کنند، اما درعین حال چارچوبی را برای مقابله با آنها فراهم می‌کنند.

در جهان توسعه‌یافته، پراکندگی مراکز شهری (urban sprawl) گسترش سریع محدودۀ جغرافیایی شهرها‌ که  منجر به ایجاد مناطق مسکونی با تراکم پایین ‌می‌شود) منجر به افزایش سرانۀ مصرف منابع شود، حتی بسیار بیشتر از کشورهای در حال توسعه. محیط‌های شهری تهدیدهای جهانی مانند تغییرات آب و هوایی، امنیت آب و غذا و کمبود منابع را بزرگ‌تر می‌کنند، اما درعین حال چارچوبی را برای مقابله با آنها فراهم می‌کنند.

آیندۀ شهرهای کنونی به سمت توسعۀ ناپایدار در حال حرکت است و بهتر است شهرهای امروزی به سمت آینده‌ای پایدار و نوآورانه پیش روند. این گزارش از ده نمونه از بهترین نوآوری شهرهای جهان که از راهکارهای نوآورانه برای بهبود کیفیت زندگی و حرکت به‎سوی توسعه پایدار گام برداشته‌اند، را معرفی می‌کند.

بهتر است آیند‌ه‌ی شهرها به جای توسعه‌ی ناپایدار به سوی آینده‌ای با نوآوری خستگی ناپذیر برود. این گزارش ده مورد از برترین نوآوری‌های شهری را از سراسر جهان گردآورده­ است. نمونه‌­هایی در مورد چگونگی ایجاد راه­کارهای نوآورانه در شهرها.

بسیاری از این راه حل‌ها مقیاس پذیر و قابل تکرار هستند و می­توانند با انواع محیط‌های شهری سازگار شوند. برخی تنها با وجود فناوری‌های جدید امکان پذیر هستند در حالی که برخی دیگر فناوری را برای ایده‌هایی به کار می­برند که عمری به درازای خود شهر دارند.

 

در این نوآوری‌ها، چهار اصل بارها تکرار می­شوند، می‌توان این 4 اصل را چارچوبی برای راه‌حل‌های نوآورانه به منظور حل مشکلات پیچیده‌ی شهری در نظر گرفت.

 

• استفاده از ظرفیت‌های مازاد  (Unleashing spare capacity): بسیاری از نوآوری‌ها، به طرزی هوشمندانه از منابعِ کمِ موجود استفاده می­کنند. برای مثال Airbnb امکان اجاره خانه‌های شخصی بلااستفاده را میسر می کند. مکان‌یابی مشترک مدارس و فضاهای فراغتی، امکان اشتراک فضای عمومی و نیمه‌خصوصی را فراهم می­کند. درنتیجه چرخه‌ی اقتصادی حاصل از این امر، فرصت­هایی را برای استفاده مجدد، بازیافت و بازچرخ (reuse, recycle, upcycle) فراهم می­کند.

• کاستن زمان اوج‌ مصرف‌(Cutting out the peaks): از برق و آب گرفته تا جاده‌ها و حمل‌و‌نقل عمومی، بیش از 20 درصد ظرفیت آنها در اکثر اوقات بلااستفاده می‌ماند تا برای ساعات اوج مصرف آماده گردد. کاهش زمان‌های اوج مصرف با مدیریت تقاضا و با استفاده از فناوری یا ساختارهای قیمت‌گذاری نوآورانه می­تواند فشار وارده به منابع مالی و طبیعی را به میزان قابل توجهی کاهش بدهد و محدود کند.

• تفکر زیرساختی در مقیاس کوچک (Small-scale infrastructure thinking): شهرها همیشه به پروژه‌های زیرساختی بزرگ نیاز خواهند داشت، اما گاهی اوقات زیرساخت‌های کوچک – از مسیرهای دوچرخه‌سواری و اشتراک دوچرخه گرفته تا کاشت درختان برای سازگاری با تغییرات اقلیمی – می‌توانند تأثیر زیادی بر یک منطقه فضای شهری داشته باشند.

• نوآوری مردم محور (People-centered innovation): بهترین راه برای بهبود یک شهر، تشویق به مشارکت بسیج کردن شهروندان آن است. چراغ‌های راهنمایی هوشمند، مالیات زباله، نوآوری‌ در فناوری، خدمات و حکمرانی؛ اینها هیچکدام به خودی خود هدف نیست، بلکه ابزاری برای شکل دادن به رفتار افراد و بهبود زندگی ساکنان شهر است. تمام نوآوری‌ها باید بر شهروندان متمرکز باشند و اصول جهانی طراحی را رعایت کنند و برای افراد در هر سن و با هر سطح از توانایی قابل استفاده باشند.

 

ده نمونه از برترین نوآوری‌های شهری عبارتند از:

 

• فضای قابل برنامه‌ریزی مجدد (به صورت دیجیتال) ((Digitally) Re-Programmable Space)

مثال: یک پارکینگ چند طبقه در ساحل میامی میزبان مهمانی‌ها، کلاس‌های یوگا و عروسی­ها است. این ساختمان بتنی که در سال 2010 تکمیل شد پارکینگ طبقاتی با روشنایی طبیعی ارائه می‌دهد و می‌تواند برای فعالیت‌های دیگر نیز استفاده شود.

• واترنت: اینترنت در لوله‌ها! (Internet of Pipes)

مثال: تیمی از محققان MIT به رهبری پروفسور کارلو راتی (مدیر آزمایشگاه شهری سنسبل (Senseable City Lab) در دپارتمان مطالعات و برنامه ریزی شهری)، و اریک آلم (مدیر آزمایشگاه در دپارتمان مهندسی بیولوژیکی) سیستمی را برای جمع­آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات بیوشیمیایی از آب فاضلاب توسعه داده‌اند. این سیستم می‌تواند به عنوان یک پلتفرم هوشمند فاضلاب در نظر گرفته شود. این پروژه که  Underworlds  نام دارد در Cambridge در حال آزمایش است.

• انتخاب درخت از طریق شبکۀ اجتماعی و مراقبت و پرورش آن .(adopt a tree through your social network)

مثال: ملبورن یک وب‌سایت جدید به نام Urban Forest Visual ایجاد کرده است که مکان، جنس و طول عمر درختان را بر اساس منطقه نمایش می‌دهد. با کمک نقشه تعاملی کاربران اجازه پیدا می‌کنند تا داده‌های مرتبط با درختانِ ملبورن را بررسی کنند، درباره طول عمر احتمالی و تنوع درختان در شهر بیشتر بیاموزند و سؤالات خود را مطرح کنند.

• انسان‌های تکامل‌یافته تقویت شده (Augmented Humans): نسل بعدی جابجایی

مثال: چرخ کپنهاگ (Copenhagen Wheel) دوچرخه شما را به یک وسیله‌ی نقلیه‌ی هیبرید الکتریکی و هوشمند تبدیل می­کند. این وسیله چرخ شامل یک موتور، باتری، سنسورهای متعدد، اتصال بی‌سیم و یک سیستم کنترلی است. چرخ این دوچرخه ارتقا یافته به مرور طرز رکاب زدن‌ شما را یاد می‌گیرد  و با حرکت شما یکپارچه و هماهنگ شده و قدرت پدال شما را چند برابر می­کند.

• تولید همزمان انرژی، گرما و سرما (Co-Co-Co: Co-generating, Co-heating, Co-cooling)

مثال: طرح  جامع سه نسلیِ سیدنی (Sydney’s Trigeneration Masterplan). این پروژه با کاهش 3 درصدیِ انتشار سالانه‌ی کربن در شهر و کاهش مبلغ قبوض انرژی ساختمان شهرداری و ساختمان شورای شهر، به طور متوسط در طول پروژه 320 هزار دلار در سال به برنامه‌ی توسعه پایدار سیدنی (Sustainable Sydney 2030) کمک خواهد کرد.

• شهرِ اشتراکی به اشتراک‌گذاری (The Sharing City): آزادسازی ظرفیت اضافه

مثال: اینترنت هزینه‌ی ارائه کالاها و خدمات سنتی به بازارهای بزرگتر را بسیارکاهش می‌دهد. همانطور که وب‌سایت‌هایی مانند Airbnb نشان می‌دهند، ایجاد امکان ارتباط با مشتریان در هر نقطه از جهان، هزینه‌های تراکنش (transaction costs) را کاهش می‌دهد.

• جابجایی آنی (Mobility-on-Demand)

هاب­کب (HubCab) ابتکار اخیر آزمایشگاه سنسبل­سیتی­لب ام­آی­تی MIT SENSEable City  Lab)) با مشارکت آئودی و جنرال الکتریک است. هاب­کب سفر تاکسی­ها را بررسی می­کند و مزایا و تأثیرات اشتراک­گذاری وسایل نقلیه در شهر نیویورک را تجزیه و تحلیل می­کند. این داده‌ها از بررسی سوابق بیش از 150 میلیون سفر و توسط 13586 عدد از تاکسی‌های ثبت شده در منهتن در طی سال 2011 به دست آمده است(هاب­کب، 2014). تاکسی‌های مجهز به جی­پی­اس (GPS) مختصات جغرافیایی (طول و عرض جغرافیایی) و زمان مبدا و مقصد هر سفر را گزارش می‌کنند و نقشه‌ای از نقاط سوار و پیاده شدن مسافر را ترسیم می‌کنند.

• مدلین (Medellin) جدید: زیرساختی برای یکپارچگی اجتماعی

مثال: متروکابل مدلین برای بهبود حمل­و­نقل و کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های غیرمجاز در دامنه کوه، محل زندگی محروم­ترین افراد شهر، طراحی شده است.

• آرایه هوشمند (Smart Array): تیربرق‌­های خیابانی هوشمند، بستری برای سنجش متغیرهای مربوط به شهر

مثال: نظم در اشیاء (AoT: Array of Things) یک پروژه سنجش شهری و شبکه­ای از جعبه­های دارای حسگر است که در اطراف شیکاگو برای جمع آوری بی‌وقفۀ داده­های محیطی، زیرساخت­ها و فعالیت­های شهر و به منظور تحقیق و استفادۀ عمومی نصب می­شود. AoT همانند یک ردیاب تناسب اندام (مچ‌بند یا ساعت هوشمند) برای شهر عمل می­کند و عواملی را می­سنجد که بر قابلیت زندگی در شیکاگو تأثیر می­گذارد، مانند: آب و هوا، کیفیت هوا و سر و صداو…

• کشاورزی شهری: کشت عمودی سبزیجات

مثال: freight farming (شرکتی در بوستون که مزارع کانتینری تولید و عرضه می‌کند) عملاً به هر کسی اجازه می­دهد تا محصول تازه را در داخل یک کانتینر حمل و نقل در ابعاد استاندارد 40*8*9.5 اینچ پرورش دهد. برد مک نامارا و جان فریدمن (Brad McNamara, Jon Friedman) پس از اینکه فهمیدند جهان به روش کارآمدتری برای رشد و دریافت غذا نیاز دارد، این ایده را مطرح کردند. ایده در ابتدا ایجاد مزارعی در گلخانه­های واقع در پشت بام بود. با این حال، پس از برخورد با چندین مشکل لجستیکی تصمیم گرفتند محل کشاورزی را به کانتینرهای حمل و نقل تغییر دهند.

.